Geachte leden van de commissie,
Ik ben **, onderzoeksrechter bij de rechtbank in Antwerpen.
Vanuit de praktijk ga ik zeer kort proberen een beeld te schetsen van de uitdagingen waar we tegenover staan en enkele concrete suggesties formuleren.
Wat zich vandaag in ons ressort en daarbuiten afspeelt, is geen klassiek misdaadvraagstuk meer. We staan voor een georganiseerde dreiging die onze instellingen ondermijnt.
Uitgebreide maffieuze structuren hebben zich verankerd, worden een parallelle macht die niet alleen de politie uitdaagt, maar ook het gerecht. De gevolgen zijn ernstig: evolueren we naar een narcostaat? No way denkt u? Overdreven? Volgens onze drugscommissaris is deze evolutie ingezet. Mijn collega’s en ik delen dat aanvoelen.
Een narcostaat wordt getypeerd door een illegale economie, corruptie en geweld.
Illegale economie? Het Sky-onderzoek heeft een parallelle economie in onze haven in beeld gebracht, een miljardeneconomie die buiten de officiële kanalen om opereert. In onze onderzoeken stoten we op witwascircuits en in het straatbeeld zijn deze zichtbaar. Zwart geld vindt zijn weg naar de vastgoedsector en stuwt de prijzen voor de gewone burger de hoogte in. Deze circuits blijven op een uitzondering na onaangeroerd, er zijn niet genoeg gespecialiseerde speurders.
Corruptie? Criminele organisaties kopen de medewerking van werknemers in de haven of dreigen deze af. Voor het verzetten van een container, 10 minuten werk, wordt 100.000 euro ontvangen en per verplaatste sporttas 50.000 euro, soms dus maal 20.
Deze omkoping dringt vanop het terrein door in onze instellingen. De onderzoeken die ik de afgelopen jaren leidde - en ik ben maar 1 van de 17 onderzoeksrechters in Antwerpen - leidden tot arrestaties van medewerkers met sleutelfuncties in de haven, medewerkers van de douane, politieagenten, beambten aan de loketten van diverse steden en gemeentes en jammerlijk genoeg ook medewerkers van justitie binnen de gevangenis en zelfs hier in dit gebouw. Onze ICT is onvoldoende beveiligd.
Geweld? Deze criminele organisaties gebruiken geweld op bestelling, gaande van moord, folteringen en ontvoeringen tot bedreigingen en aanslagen, soms gericht tegen onschuldige burgers, om hun macht te handhaven en rivalen uit te schakelen. Een kind van 11 liet hierbij het leven. Een aanslag op een woning met een bom of met oorlogswapens, een homejacking of ontvoering zijn heel eenvoudig te bestellen online. Je hoeft er zelfs niet voor op het darkweb te gaan, een snapchataccount volstaat. Bovendien is het niet eens duur, vaak zijn enkele honderden euro’s genoeg.
Ook justitie wordt geïntimideerd. Meerdere onderzoeksrechters hebben gedurende langere periodes onder permanente politiebescherming moeten leven omwille van een imminente, tastbare dreiging naar hun persoon, hun gezin en hun woonst. Zelf bracht ik 4 maanden door in een safehouse. In die omstandigheden is er geen overheid die ons contacteert, die actief een aanbod doet ter ondersteuning, er is geen compensatie, geen opvang voor familie en collega’s, geen verzekering voor alle schade. En daarna pik je de draad terug op als voorheen. It just comes with the job, lijkt mijn overheid te zeggen. Stel u dat even voor in de privé.
Meer dan eens wordt ons gevraagd: ‘waarom doe je dat eigenlijk’ en – zoals een politicus me vroeg - ben je een nobele ridder voor de rechtsstaat of Don Quichote?
Waarom? Wel, wij delen een engagement, een geloof in het belang van de verworvenheden van onze rechtsstaat. We willen niet toegeven.
Als de rechterlijke macht gebrekkig begint te functioneren, is dat een gevaarlijke aantasting van onze democratie. En dit is niet denkbeeldig: het wordt nu al moeilijker om rechters te vinden die in dergelijke zaken willen vonnissen – er wordt vaak op de man in plaats van op de bal gespeeld, bijvoorbeeld soms via wrakingsverzoeken. Collega’s laten zich vervangen voor zaken waarin de dreiging duidelijk aanwezig is. Hoe lang gaat het duren vooraleer een collega zich voor zijn eigen veiligheid genoodzaakt ziet een procedurefout uit de hoed te toveren om zijn handtekening niet onder een veroordeling te moeten zetten?
Maar nobele ridders voelen we ons niet, eerder soldaten in de frontlinie zonder rugdekking. Wij ervaren te weinig structurele steun vanuit onze overheid.
Wat wij nodig hebben, geachte leden van de commissie, is geen symbolisch gebaar maar een beleid opdat wij veilig kunnen verder werken. Dit vraagt een masterplan, een duurzame strategie.
In afwachting daarvan zijn er al enkele concrete zaken die op kortere termijn en met beperkte kost te realiseren zijn, bijvoorbeeld:
- Wetgeving die ons toelaat anoniem te werken
- Een vast aanspreekpunt binnen Binnenlandse Zaken en Justitie voor bedreigde magistraten, met een protocol.
- Een verzekering voor alle fysieke en materiële schade voor de magistraat en zijn gezinsleden in geval van aanslagen
- Het afschermen van adressen van magistraten in databanken als het Rijksregister.
And last but not least: de kordate aanpak van communicatie vanuit gevangenissen, een sluitend systeem van signaalblokkering in alle penitentiaire instellingen.
De gevolgen van het gebruik van gsm-toestellen in de gevangenis lijkt ernstig te worden onderschat. Nagenoeg alle gedetineerden blijken er gebruik van te kunnen maken, en in nagenoeg alle toestellen die in beslag worden genomen en uitgelezen stoten we op nieuwe of verdergezette misdrijven. Bedreigingen kunnen we niet neutraliseren, aanslagen kunnen we niet voorkomen, onze onderzoeken worden ondermijnd omdat kopies van onze dossiers worden verzonden tot in Dubai en Turkije, invoer van cocaïne op grote schaal wordt verder aangestuurd vanuit de gevangenis. Ook kleinschaliger gaan gedetineerden verder met phishing, belaging, dealen op lokale schaal. U leest in de krant over de aanslagen in het Antwerpse. Voor een zeer groot deel daarvan blijkt de opdracht daarvoor te zijn gegeven vanuit de gevangenis.
Alle inspanningen van politie en justitie ten spijt, we slagen er niet meer in de burgers en onszelf te beschermen. En dan zijn er nog de gevolgen van de overbevolking van de gevangenissen.
Dit is geen klaagzang, wij vragen evenmin applaus of lof. Wij vragen een overheid die verantwoordelijkheid neemt voor de bescherming van haar eigen fundamenten.
De rechtsstaat is geen abstract begrip. Zij bestaat uit mensen — magistraten, politiemensen, cipiers — die hun werk doen met overtuiging, maar die recht hebben op een overheid die hen ondersteunt.
Wij roepen u op om van deze strijd een structurele prioriteit te maken. Niet tijdelijk, niet projectmatig, maar duurzaam en systemisch.
Want de vraag is niet of de rechtsstaat bedreigd wordt — dat is hij al.
De vraag is: hoe onze staat zichzelf gaat verdedigen.
Dank u.