De Belgische justitie staat op een kantelpunt. De werkdruk is hoog, de verwachtingen van burgers blijven stijgen en digitalisering is onmisbaar geworden voor een efficiënte en toegankelijke rechtspraak. Maar technologie zonder visie en governance leidt niet tot vooruitgang, wel tot nieuwe knelpunten.
Met een nieuwe 5 voor 12-actie vragen magistraten en gerechtspersoneel daarom geen snellere innovatie, maar betere keuzes. Geen klassieke actie op de trappen, wel een inhoudelijke oproep, ondersteund door een podcastaflevering, een nota met concrete aanbevelingen en gerichte communicatie naar stakeholders.
In de bijhorende Engelstalige podcastaflevering van “Gewikt en Gewogen” gaan we in gesprek met professor Brian Barry (Trinity College Dublin), internationaal expert in rechterlijk beslissen en artificiële intelligentie.
Barry benadrukt dat AI rechters niet moet vervangen, maar ondersteunen: door dossiers te structureren, administratieve lasten te verminderen, procedures begrijpelijker te maken en vonnissen beter toe te lichten voor burgers. Dat versterkt niet alleen de efficiëntie, maar ook het vertrouwen in de rechtspraak.
Tegelijk waarschuwt hij voor reële risico’s: afhankelijkheid van commerciële technologie-bedrijven, gebrek aan transparantie, en systemen die niet uitlegbaar of controleerbaar zijn. Net daarom is een duidelijke, rechtsstatelijke omkadering cruciaal. De podcast beluister je hier: bit.ly/gewikt-podcast
Op basis van ervaringen op het terrein en internationale inzichten formuleert de actie vijf duidelijke aanbevelingen voor de Belgische rechterlijke orde:
- Sterke governance voor digitalisering en AI
Richt een onafhankelijke digitale raad binnen de rechterlijke orde op en installeer een AI-toetsingsmechanisme voor nieuwe toepassingen. Digitale soevereiniteit, transparantie en auditeerbaarheid moeten standaardvoorwaarden zijn. - Een heldere langetermijnvisie
Ontwikkel een meerjarige digitale koers voor justitie, met duidelijke doelstellingen: efficiëntie zonder kwaliteitsverlies, uitlegbare systemen, mensgerichte technologie en tastbare tijdswinst voor magistraten, gerechtspersoneel en burgers. - Betrokkenheid van het werkveld
Magistraten, griffiers en gerechtspersoneel moeten co-auteurs zijn van digitalisering. Participatief ontwerp, testomgevingen en continue feedback zijn essentieel om werkdrukverhoging en falende implementaties te vermijden. - Burgergerichtheid als uitgangspunt
Technologie moet de rechtszoekende vooruithelpen: begrijpelijke vonnissen, duidelijke procedure-informatie, transparante vervolgstappen en lagere drempels tot het gerecht. - Eerst efficiëntie en toegankelijkheid, dan automatisering
Zet technologie in om administratieve lasten weg te nemen en de kwaliteit van rechtspraak te versterken, niet om rechterlijke beoordeling te vervangen.
Naast structurele hervormingen wijst de actie ook op laaghangend fruit, tal van direct uitvoerbare verbeteringen, zonder grote budgetten.
Voor de digitalisering doen we 8 laagdrempelige aanbevelingen voor snelle winsten die vandaag kunnen gerealiseerd worden.
Ook voor AI worden een hele reeks aanbevelingen gedaan. Een belangrijke laatste oproep is de vraag om professionele Co-Pilot licenties zodat met AI geëxperimenteerd kan worden.
Volgens de initiatiefnemers kunnen deze ingrepen onmiddellijk tijdswinst, duidelijkheid en vertrouwen opleveren, zowel voor justitie als voor burgers.
De boodschap van de actie is opnieuw expliciet constructief. Digitalisering heeft vooruitgang gebracht, maar ook fouten blootgelegd: gebrek aan visie, te grote afhankelijkheid van leveranciers en te weinig aandacht voor de realiteit op het terrein.
Bij AI mag justitie die fouten niet herhalen.
De volledige nota is sterk aan te bevelen en te vinden op bit.ly/hetisvijfvoortwaalf